Yıl 1939, 26 Aralık’ı 27 Aralık’a bağlayan gece, sabaha karşı “Büyük Hareket” olarak da bilinen “Erzincan Depremi”nde Kelkit ırmağı boyundaki Erbaa, Niksar, Reşadiye, Suşehri, Koyulhisar, Erzincan ve Erzurum depremle sarsılmış, Kuzey Anadolu Fay hattı üzerinde resmi rakamlarla toplam 32.962 kişi hayatını kaybetmiş, yaklaşık 100.000 kişi de yaralanmış, yerleşim yerlerinde hasarsız tek bir bina kalmamıştır. Tokat Vilayeti’nden Dâhiliye Vekâleti’ne gönderilen ilk telgrafta deprem hakkında şu bilgiler yer almaktaydı: Gece saat 02.00’de meydana gelen depremde merkez ve kazalardaki (ilçelerdeki) ilk belirlemelere göre ölü sayısı 88 ve yaralı sayısı 66’dır. Erbaa ve Niksar kazalarında tahribat büyüktür ve Tokat’ın iki katı ölü ve yaralı olduğu anlaşılmaktadır. Yaralıların tedavisi için sağlık ekibi ve açıkta kalanlar için 500 çadır ve iaşeleri için de 2.000 lira gönderilmesi gerektiği belirlenmiştir.
Zile’de ve köylerinde yüzlerce ev yıkılmış ve ilk belirlemelere göre 26 ölü tespit edilmişti. Bunun için de 200 çadırla nakit paranın elden gönderilmesi istenmişti. 27 Aralık tarihli Ulus gazetesinde ise Zile’deki durum ile ilgili daha iyimser bilgiler yer almıştı. Buna göre, çeşitli mahallelerde beş ev tamamen, 100 ev de kısmen yıkılmıştır. Şimdiye kadar enkaz arasından çıkarılanlardan bir-iki hafif yaralı hariç insan bakımından kayıp yoktur. Ulucami ile diğer üç caminin şerefelerinin üst kısımları tamamen yıkılmış, birçok binanın duvarı çatlamıştır.
Depremin Turhal’daki ilk bilançosu da şöyleydi: 3 ev yıkılmış ve birçok bina da hasara uğramıştır. 9 ölü ve 15 yaralı vardır.
Dâhiliye Vekâleti’nden CHP Genel Sekreterliği’ne gönderilen 29.12.1939 tarihli yazıda, Tokat’taki depremle ilgili son gelişmeler hakkında şu bilgiler verilmekteydi: Vilayet Hükümet Binası’nın her tarafında çatlaklar meydana gelmiştir. Artova Hükümet Konağı kısmen, Tokat merkez nahiyesine bağlı Çilkoru karakolu tamamen yıkılmıştır. Kazova inekhanesinin memur odaları ile ahırları yıkılmıştır. Tokat’ta iki cami büyük hasara uğramıştır. Merkezde ve kazalarda yıkılan evlerin sayısı kesin olarak bilinmese de çok fazla olduğu sanılmaktadır. Çevreden şimdiye kadar alınan bilgilere göre ölü sayısı 300 kadar olup bu sayı kesin değildir. Yaralı sayısı da belli değildir. Yaralıların nakli için doktor, sağlık görevlileri ve jandarma çeşitli bölgelere gönderilmiş ve yaralıların merkez hastanesine nakledilmesine başlanmıştır. Kolordu, merkezdeki enkazın kaldırılmasına yardım etmektedir. Ayrıca Kolordu’dan Niksar ve Erbaa’ya müfrezeler göndermesi istenmiştir.
30.12.1939 tarihinde Tokat Vilayetinden alınan bilgiye göre, Turhal,Niksar, Erbaa ve Reşadiye’de tahribat fazla idi. Niksar köylerinde 200 ölü, 300 yaralı vardı. Turhal’da ölülerin enkaz altından çıkarılmasına devam edilmekteydi. Heyelan yüzünde Reşadiye ile iletişimin kurulamamıştı.
Niksar’dan alınan haberlere göre Reşadiye merkezinde 200 ölü, 48 yaralı vardı ve kasabada yangın çıktığı için Niksar’dan erzak ve para gönderilmişti. Samsun’dan görevlendirilen üç doktor ile iki sağlık memurundan oluşan sağlık yardım heyeti malzemelerle birlikte Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâleti (Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı) tarafından Tokat’a gönderilmişti.
1 Ocak 1940’ta depremin Tokat’taki bilançosu ayrıntısı ile ortaya çıkmaya başlamıştı. Buna göre, Vilayet merkezinde, üçü resmi olmak üzere 153 bina yıkılmıştı. Beş ölü, altı yaralı vardı. Vilayet merkez, nahiye ve köylerinde beşi resmi olmak üzere 643 bina yıkılmıştı. 545 ölü ile 291 yaralı
vardı. Niksar ile köylerinde üçü resmi, 700 bina yıkılmış; 590 ölü ile 1.100 yaralı vardı. Erbaa ile köylerinde 1.659 bina yıkılmış; ilçede 881 ölü ve köylerinde de 15 ölü ve 27 yaralı vardı. Artova ile köylerinde iki resmi bina tamamen, 71 bina kısmen yıkılmıştı; iki ölü ve bir yaralı vardı. Reşadiye’de ise depremin ardından yangın çıkmış ve 150 haneden oluşan ilçe neredeyse tamamen yanmış, yalnız üç ev kalmıştı; 236 ölü ve 52 yaralı vardı.
4 Ocak’a kadar, Erbaa ve köylerinde ölü sayı 921,yaralı sayısı,585 ve yıkılan ev sayısı toplam 2.276 olarak belirlenmişti. 200 yataklı bir Kızılay hastanesi Erbaa’ya gitmek üzerine hazırlığını bitirmişti. Bu hastanede, İstanbul’daki Amerikan hastanesinin sağlık ekibi görev yapacaktı.
8 Ocak 1940’da CHP Genel Sekreterliği’ne gönderilen ve Niksar Belediye Başkanı, CHP Halkevi Reisi ve CHP Niksar Başkanı’nın ortak imzalarını taşıyan yazıda Niksar’ın deprem raporu özetle şöyleydi: İlçe genelinde yapılan tespitlere göre, 2.500 kişi ölmüş, 1.200 de yaralı vardı. 91 köyü olan ilçenin 71 köyünde hasar fazlaydı. İlçedeki 1.300 evden 400 tamamen yıkılmış, 510 ev tamamen harap olmuş, 300 ev tamire muhtaç hale gelmiş, kasabada ancak 53 ev sağlam kalmıştı. Ayrıca 376 dükkân, mağaza, han ve hamamdan ancak 70-80 tanesi sağlam kalabilmiş ve gerisi tamamen harap olmuştu. Köylerle ilgili rakamlara gelince, 2.145 ev yıkılmış, 1.262 ev de tamamen harap (toplam 3.407) olmuştu.Reşadiye ve köylerinde etkili olan bu depremde Reşadiye’de ayakta tek bir bina kalmamıştır. Bu haliyle ilçe merkezi ve köyleri uzun bir süre kendi kaderine terk edilmiştir. Köylerle birlikte toplam 2100 kişinin öldüğü resmi kayıtlarda mevcuttur. Oldukça dağlık bir yerleşim yeri olması ve heyelan neticesinde yolların kapanması Reşadiye’ye yapılacak yardımların aksamasına neden olmuştur. Zorlu kış şartlarından dolayı depremden 15 gün sonra bir doktor, 25 gün sonra da Kızılay yardımı gelir. Turhal Şeker Fabrikası’nın gönderdiği Sıhhi Heyet, Reşadiye’ye 28,5 km mesafedeki Fazlı Köprüsü denilen mevkide çadırlarını kurmuş ve etraftaki yaralıları tedavi etmeye başlamıştır. Reşadiye’ye yardım ancak develerle götürülmüştür. Zamanın
Artçı Depremler
1940 Ocak ve Şubat aylarında Tokat ve ilçelerinde artçı depremler sürmüştü. 20 Ocak'ta saat 11.20’deki artçı depremde Tokat’ta hasar olmamıştı. Zile’de ise on saniye süren arttçı depremde bir ev tamamen yıkılmış, bir kadın ağır şekilde yaralanmıştı. Birçok binanın çatlakları genişlemiş ve bazı duvarlar
yıkılmıştı. Celtek köyünde bir ev tamamen yıkılmış ve bazı evler de hasar görmüştü. İnsan kaybı yoktu.
6 Şubat 1940 tarihindeki artçı deprem Zile’de bazı duvarların yıkılmasına neden olmuştu. 25 Şubatta Tokat’ta sabah saat 04.50 ve 05.30’da iki sarsıntı olmuş, Belediye binası ve bazı evlerdeki çatlaklar
artmıştı.
8 Mart 1940 tarihinde Tokat dâhil Anadolu’nun birçok yerinde deprem olmuştu. Depremin Tokat’taki etkisi, Abdüllatif ve Akdeviren mahallelerinde birer evin tavanı ve duvarlarının çökmesi olmuştu.
18 Nisan 1940 gece yarısına doğru Tokat’ta oldukça şiddetli bir sarsıntı olmuş ve sonuçta bir dam çökmüş ve başka bir hasar olmamıştı.
Depremzedelere Destekler
O dönem ki İsmet İNÖNÜ hükümeti Erbaa’ya 30 kilo zeytin,bir sandık çay, 2.600 ekmek, 300 don, 588 kazak, 500 maşrapa, 600 çocuk elbisesi, 1500 kilo sucuk ve 210 ayakkabı göndermiştir.
Samsun Milli Yardım Komitesi tarafından 5 Ocak’a kadar Tokat Vilayeti’ne gönderdiği yardımlar şunlardan oluşmuştu: 30 küfe zeytin, bir sandık çay, 50 sandık şeker Tokat’a, 2.600 ekmek, 152 teneke peynir, 53 teneke kavurma, 50 sandık şeker, 1.500 kilo sucuk ve pastırma, 325 teneke petrol, 600 çocuk elbisesi, 204 manto, 588 kazak ve fanila, 300 don, 156 gömlek, 360 muhtelif çamaşır, 564 entari, 72 hırka, 210 ayakkabı, 125 çocuk ayakkabısı, 41 metreküp kereste, 100 çaydanlık, 500 maşrapa ve çeşitli eşya Erbaa’ya.
Dâhiliye Vekili’nin emriyle Erbaa’ya gönderilen Samsun Vali Muavini Orhan GÜVENÇ, Samsun Halkevi reisi Osman Cudi GÜRSOY ve Samsun halkevinden on bir kişilik bir yardım heyetiyle birlikte 7 Ocakta Erbaa’ya gelmiş ve depremzedelerin iskânı, yiyecek ve giyecek dağıtımı ve enkaz kaldırma işlerine yardım etmişti. 30 yataklı bir revir kurularak yaralıların tedavilerine başlanmış, 29 ağır yaralı da Samsun hastanesine gönderilmişti. Hükümet ve jandarma binası zarar görmediği için memurlar görevlerine başlamıştı. Ana caddelerdeki enkazın temizlenmesi için ellişer kişilik ekipler kurulmuştu. Diğer yandan, baraka inşaatı devam ederken, yüz kadar barakanın inşaatı tamamlanmıştı.
14 Ocak 1940 tarihine kadar Zile’de toplanmış olan 2.000 parça giyecek eşya depremzedelere dağıtılmıştı. Bundan başka, toplanmış olan 9.500 kilo çeşitli yiyecek maddesi ile de depremzedelerin günlük yiyecek ihtiyacı karşılanmaya çalışılmıştı. Bu tarihe kadar İlçe Yardım Komitesi’ne verilen bağış miktarı da 2.000 lirayı bulmuştu. Ayrıca Tokat’tan da yardım olarak 500 lira gönderilmişti.
26 Aralık 1939 depreminde 32.968 kişinin ölmesi ve 116.720 binanın yıkılması veya ağır hasar görmesi üzerine, Hükümet, 17 Ocak 1940 tarihinde 3773 Sayılı “Erzincan’da ve Erzincan Yer Sarsıntısından Müteessir Olan Mıntıkada Zarar Görenlere Yapılacak Yardım Hakkında Kanun”u kabul etmişti. Cumhuriyet tarihinde ilk kez depremle ilgili bir kanun çıkarılıyordu. Kanunla, depremden etkilenen bölgelerdeki vatandaşların vergi borçlarının silinmesi, memurlara ve vefat eden memurların ailelerine acil ihtiyaçlarını karşılamak üzere maaşlarının iki katı avans verilmesi, yabancı ülkelerden yardım amaçlı gönderilen malzemelerin bir defaya mahsus olmak üzere bir sene süreyle gümrük vergisinden muaf tutulması kabul edilmişti.
14 Ocak 1940 tarihine kadar Zile’de toplanmış olan 2.000 parça giyecek eşya depremzedelere dağıtılmıştı. Bundan başka, toplanmış olan 9.500 kilo çeşitli yiyecek maddesi ile de depremzedelerin günlük yiyecek ihtiyacı karşılanmaya çalışılmıştı. Bu tarihe kadar İlçe Yardım Komitesi’ne verilen bağış miktarı da 2.000 lirayı bulmuştu. Ayrıca Tokat’tan da yardım olarak 500 lira gönderilmişti.
26 Aralık 1939 depreminde 32.968 kişinin ölmesi ve 116.720 binanın yıkılması veya ağır hasar görmesi üzerine, Hükümet, 17 Ocak 1940 tarihinde 3773 Sayılı “Erzincan’da ve Erzincan Yer Sarsıntısından Müteessir Olan Mıntıkada Zarar Görenlere Yapılacak Yardım Hakkında Kanun”u kabul etmişti. Cumhuriyet tarihinde ilk kez depremle ilgili bir kanun çıkarılıyordu. Kanunla, depremden etkilenen bölgelerdeki vatandaşların vergi borçlarının silinmesi, memurlara ve vefat eden memurların ailelerine acil ihtiyaçlarını karşılamak üzere maaşlarının iki katı avans verilmesi, yabancı ülkelerden yardım amaçlı gönderilen malzemelerin bir defaya mahsus olmak üzere bir sene süreyle gümrük vergisinden muaf tutulması kabul edilmişti.
19 Ocak 1940’ta Tokat Valisi Selahattin ÜNER Bakanlık emrine alınmış ve yerine Siirt Valisi olan İzzettin ÇAĞPAR atanmıştı.
Depremden sonra Erbaa’da yetim kalan çocuklardan onaltısı Malatya Çocuk Esirgeme Kurumu’na gönderilmişti. 28 Şubatta da yetim kalan çocuklardan üçü Adana’ya ve onyedi çocuk da Ankara’ya gönderilmişti. 24 Şubatta da Niksar’daki öksüz kalan 18 çocuk Çocuk Esirgeme Genel Merkezi’ne gönderilmişti.
Bakanlar Kurulu Mart 1940 başında Erzincan depreminden etkilenen bölgelerde genel bütçeden maaş ve ücret alan memur ve müstahdemlerden yardıma muhtaç oldukları belirlenecek olanlara maaş ve ücretleri tutarının iki, emekli ve yetimlere üç, henüz tahsis muamelesi yapılmamış yetimlere ise yetim maaşına veya ikramiyeye ait olan memuriyet maaşının iki misli avans vermeye karar vermişti.
Diğer yandan, Hükümetin depremzedelere yardım çerçevesinde, çift öküzünü kaybeden köylülere öküz vermek işini hızlandırmıştı. Kızılay’ın ayırdığı para ile Ziraat Vekâleti aracılığıyla on dört vilayetten 10.000 öküz satın alınmasına başlanmış ve kısa bir süre içinde 1.000’den fazla öküz satın alınarak ilkbahar tarımına erken başlayan Tokat ve Amasya köylerine dağıtılmaya başlanmıştı.
Tokat valisi İzzettin ÇAĞPAR, ilçe Kaymakamı Necati GÖKMOĞOL ve oluşturulan kurulun uzun tartışmaları sonucu yeni Reşadiye’nin yerleşim yeri eski yerleşim yerinin kuzeyine dağ eteğine kaydırılmıştır.
Mahkûm Affı
Depremde enkaz kaldırma sırasında olağanüstü hizmetleri görülen 241 mahkûmun affı konusu TBMM’de 24 Nisan 1940’ta kabul edilmişti.
Erbaa ve Niksar’dan affa uğrayanların isimleri şunlardı:
Erbaa’dan:Davud Yeter, Hasan Tunç, Nazmi Özkan, Abdullah Atalay, Reşit Atalay, Mustafa Atalay, Mehmet Atalay, Rasim Aydoğan, Mustafa Agâh, Ahmet Elmacı, Halil Atan, Ahmet Polat, Salim Ahıska, Aziz Öztürk, Halis Avcı, Mehmet Vanlı, Faik Şen, Hüseyin Kayalar, Hüseyin Malkuç, Şakir Narlı, Aziz Meşe, Musa Kara, Kamil Akşen, Hüseyin Çalkara, Ahmet Karadağ, İbrahim Karaüzüm, Ali Öz, Ahmet Yolaçar, Ömer Karameşe, Tahir Gülmez, Emin Gülmez, Kadir Yılmaz, Ahmet Yılmaz, Hüsnü Demirbağ, Ali Yücel, Nuri Nur, Süleyman Çetin, Tahir Seçgin, Hasan Aydın, Ahmet Uysal, Mehmet Yılmaz, Hüseyin Demir, Mahir Erdoğan, Kaya Tiryaki, Mehmet Aydın, Lütfi Şişli, Halit Cılız, Aziz Öztürk, Hamdi Aslan, Muttalip Yalçın, Yunus Çeleb, Ahmet Demir.
Niksar’dan: Hüseyin İkiz, Sıddık Yamak, Dursun Yılmaz.
Hasan AÇIKEL Tokattan.net
KOLAJ | Aliaydin29.wordpress.com KAYNAK | İsmet ÜZEN | Erbaa.blogcu.com
Hiç yorum yok
Yorum Gönder